Ngày 10/11/2022, tại kỳ họp thứ 4, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội
chủ nghĩa Việt Nam khoá XV đã thông qua Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, là Luật
số 10/2022/QH15. Luật này có 6 Chương với 91 Điều quy định về nội dung, cách thức
thực hiện dân chủ ở cơ sở, quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện dân
chủ ở cơ sở và trách nhiệm của cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trong việc bảo
đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở.
Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở có hiệu lực thi hành từ ngày
01/7/2023. Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 ngày 20/4/2007 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về thực
hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn và Nghị quyết số 55/1998/NQ-UBTVQH10 ngày
30/8/1998 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ban hành quy chế thực hiện dân
chủ trong hoạt động của cơ quan hết hiệu lực kể từ ngày 01/7/2023.
Theo đó, phạm
vi thực hiện dân chủ ở cơ sở đối với mọi công dân thực hiện dân chủ tại
xã, phường, thị trấn, tại thôn, tổ dân phố nơi mình cư trú. Công dân là cán bộ,
công chức, viên chức, người lao động thực hiện dân chủ tại cơ quan, đơn vị nơi
mình công tác. Trường hợp cơ quan, đơn vị có đơn vị trực thuộc thì việc thực
hiện dân chủ tại đơn vị trực thuộc của cơ quan, đơn vị do người đứng đầu cơ
quan, đơn vị quyết định. Công dân là người lao động thực hiện dân chủ tại tổ
chức có sử dụng lao động nơi mình có giao kết hợp đồng lao động.
Trường hợp tổ chức có sử dụng lao động có đơn vị trực thuộc thì việc
thực hiện dân chủ tại đơn vị trực thuộc thực hiện theo quy định tại điều lệ,
nội quy, quy định, quy chế của tổ chức có sử dụng lao động và pháp luật
có liên quan.
Quyền của công dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở là: Được công khai thông tin và yêu
cầu cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời theo quy định của pháp luật.
Đề xuất sáng kiến, tham gia ý kiến, bàn và quyết định đối với các nội dung thực
hiện dân chủ ở cơ sở theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật
có liên quan. Kiểm tra, giám sát, kiến
nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo, khởi kiện đối với các quyết định, hành vi vi
phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở theo quy định của pháp luật. Được công nhận, tôn trọng, bảo vệ
và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp trong thực hiện dân chủ ở cơ sở theo
quy định của pháp luật.
Nghĩa vụ của công dân trong thực hiện dân chủ ở cơ sở là: Tuân thủ
quy định của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Tham gia ý kiến về các nội
dung được đưa ra lấy ý kiến ở cơ sở theo quy định của Luật này và quy định khác
của pháp luật có liên quan. Chấp hành quyết định của cộng đồng dân cư, chính
quyền địa phương, cơ quan, đơn vị, tổ chức có sử dụng lao động. Kịp thời
kiến nghị, phản ánh, tố cáo đến cơ quan có thẩm quyền khi phát hiện hành vi vi
phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Tôn trọng và bảo đảm trật tự, an
toàn xã hội, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Các hành vi bị nghiêm cấm trong thực hiện dân chủ ở cơ sở:
Gây khó khăn, phiền hà hoặc cản trở, đe dọa công dân thực hiện dân chủ ở cơ sở.
Bao che, cản trở, trù dập hoặc thiếu trách nhiệm trong việc giải quyết kiến
nghị, khiếu nại, tố cáo; tiết lộ thông tin về người tố cáo, người cung cấp
thông tin về hành vi vi phạm có liên quan đến việc thực hiện dân chủ ở cơ sở.
Lợi dụng việc thực hiện dân chủ ở cơ sở để thực hiện hành vi xâm phạm an ninh
quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi
ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Lợi dụng việc thực hiện dân chủ ở cơ sở để
xuyên tạc, vu khống, gây mâu thuẫn, kích động bạo lực, phân biệt vùng,
miền, giới tính, tôn giáo, dân tộc, gây thiệt hại cho cá nhân, cơ quan, đơn vị,
tổ chức. Giả mạo giấy tờ, gian lận hoặc dùng thủ đoạn khác để làm sai lệch
kết quả bàn, quyết định, tham gia ý kiến của công dân.
Luật quy định:
Cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở
thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt vi phạm hành chính, áp
dụng biện pháp xử lý hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây
thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật. Tổ chức vi phạm quy
định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan đến thực hiện dân
chủ ở cơ sở thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử phạt vi phạm hành
chính; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật. Cán
bộ, công chức, viên chức lợi dụng chức vụ, quyền hạn vi phạm quy định của Luật
này, xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá
nhân thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc bị truy
cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường, bồi hoàn theo
quy định của pháp luật. Việc xử phạt vi phạm hành chính, xử lý kỷ luật đối với
các hành vi vi phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở thực hiện theo quy
định của Chính phủ.
Lê Kế Quân
Phòng Khảo thí - Đảm bảo chất lượng - Quản lý khoa học