Mưa phùn, gió bấc, những tờ lịch cuối cùng của tháng 12 sắp được lật lên, còn gần ba tuần nữa là Tết Nguyên Đán. Ôi, lang thang đi tìm mùi vị Tết trong thơ… Thi nhân nghệ sỹ bao giờ cũng lưu giữ lại cho mọi người cái cảm giác, hương vị ngày xuân qua những tác phẩm nghệ thuật của họ. Và rồi, trên các trang Web những bài bình về Chợ Tết của Đoàn Văn Cừ cứ miên man, miên man, không làm sao quên được những vần thơ “kinh điển” về phiên chợ Tết trong thơ ông: Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi, Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh, Trên con đường viền trắng mép đồi xanh, Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết, Họ vui vẻ kéo hàng lên cỏ biếc, Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon, Vài cụ già chống gậy bước lom khom, Cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ…
Mọi so sánh nhiều khi là khập khiễng, nhưng không hiểu sao khi đọc Chợ Tết của Đoàn Văn Cừ lại liên tưởng đến bản nhạc nổi tiếng của nhạc sỹ người Anh Albert William Ketelbey, Phiên chợ Ba Tư (In a Persian market), bởi những giai điệu trong bản nhạc này làm cho người nghe tưởng mình có mặt tại phiên chợ cổ xưa và được nhìn thấy những đoàn xe chở hàng, những đoàn lạc đà rung lục lạc…
Trong Chợ Tết cũng vậy, có đủ các tiếng người bán buôn, có những âm thanh tưng bừng náo nhiệt giữa tiếng gà, tiếng chó, tiếng người mua mua, bán bán…
Từ phiên chợ Tết của Đoàn Văn Cừ, trở về phiên chợ Tết ngày nay ta bắt gặp trong thơ Nguyễn Sỹ Đại cái vô tư của người đi ngắm chợ hoa, cái ưu tư của nhà thơ Hữu Thỉnh khi đi sắm tết cho người vắng mặt và bất chợt mùi hương của em trong thơ Vũ Hoàng Giang với bài thơ Em đi chợ Tết như phảng phất đâu đây.
Không biết từ khi nào, các phiên chợ ở làng quê thì ngày tết như ngày thường, đều tất bật ngược xuôi: Thói quê tất tả bốn mùa, Gánh rau bán đứng, trái dưa bán ngồi… Chợ quê thoắt họp thoắt tan, Để tôi mua cái vội vàng duyên em (Chợ Nhàn – Nguyễn Siêu Phàm). Ở mỗi miền quê, có nơi, chợ chỉ họp một lần trong ba ngày Tết. Bài thơ Chợ Đồng của nhà thơ Nguyễn Khuyến vừa ghi khắc thời gian, vừa làm sống lại không gian họp chợ ở vùng quê chiêm trũng: Tháng chạp, hai mươi bốn chợ Đồng, Năm nay chợ họp có đông không? Trở trời, mưa bụi còn hơi rét, Nếm rượu Tường, đếm được mấy ông? Tháng chạp, hai mươi bốn – ngày họp chợ, chợ Đồng không thể nào quên nhờ câu thơ của nhà thơ làng cảnh Việt Nam.
Riêng chợ Viềng thì người đọc hơi băn khoăn, mồng bảy tháng giêng hay mồng tám tháng giêng?
- Em ơi mồng bảy tháng giêng, Cùng anh đi hội chợ Viềng xuân nay, Mình đi bán rủi mua may, Cả năm có một phiên này chợ đêm… (Chợ Viềng – Đỗ Xuân Thu)
- Chợ Viềng mồng tám tháng giêng, Kẻ mua người bán giao duyên xa gần, Mỗi năm chợ họp một lần, Em mang theo cả mùa xuân đi cùng… (Chợ Viềng – Nguyễn Mạnh Hiếu)
Thì ra nhà thơ Đỗ Xuân Thu vì muốn đi cùng em mà rủ rê từ ngày mồng bảy tháng giêng, còn nhà thơ Nguyễn Mạnh Hiếu đã dặn dò em mang theo cả mùa xuân đi cùng nên đúng ngày họp chợ mồng tám tháng giêng. Chợ Viềng độc đáo bởi phiên chợ này không nói thách, không mặc cả, chỉ đi mà bán rủi mua may mà thôi. Cho nên “Em đi chơi chợ không tiền vẫn đi, Chợ xuân em chẳng mua gì, Chỉ mong gặp một người đi chợ Viềng” (Trịnh Quang Khanh)
Ở miền núi phía Bắc có một phiên chợ độc đáo: Chợ tình Khau Vai – Mịt mù sương phủ trắng tinh, Bâng khuâng lại nhớ chợ Tình Khau Vai, Mỗi năm có một lần thôi, Chợ Khau Vai họp cho người gặp nhau (Chợ tình – Đào Hanh). Chợ họp không đổi trao hàng hóa mà để thỏa cái tình nhớ mong, cái tình tiếc nuối, cái tình hụt hẩng, cái tình chơi vơi… Thật hiếm có đất nước nào có phiên chợ tình độc đáo như thế.
Chợ hoa ngày tết cùng em, Đi trong hương sắc muôn vàn loài cây, Càng nhìn càng ngắm càng say, Hoa khoe sắc thắm trên tay của người… (Chợ hoa ngày Tết – Nguyễn Sỹ Đại). Đọc Chợ hoa ngày tết lòng tôi chợt bâng khuâng nhớ về cái bận rộn của ngày tết, trong những ngày cuối năm ngoài những chuyện dọn dẹp, lau chùi, gói bánh chưng, bánh tét… thì bao giờ mọi người cũng giành cho mình những buổi thong dong dạo chợ hoa ngày tết, không phải đi một lần mà đi nhiều lần, không chỉ để mua hoa về chưng trong nhà ba ngày tết mà đi để ngắm, để chuyện trò cùng hoa. Nào là cành đào thế, nào là gốc mai Chân quỳ, Hạc bay, Phụng hoàng, rồi cúc tím, cúc vàng, cúc đại đóa…
Và Nguyễn Sỹ Đại đến với chợ hoa ngày tết, cũng vì: Mỗi năm chỉ đợi một lần, Chợ hoa họp gọi mùa xuân lại về, Để đời thêm nỗi đam mê, Để em ríu rít đi, về cùng anh.
Nhà thơ Vũ Hoàng Giang rụt rè hơn, không dám sánh vai cùng em, mà chỉ đứng ở ngõ nhà mình ngóng theo em, rạo rực mơ tưởng: Em đi chợ Tết sáng nay, Đường xanh lá nõn sương bay là là, Nhìn em thon thả ngang qua, Ngõ nhà tôi chợt vỡ òa niềm vui. Mơ tưởng, tưởng tượng cuộc dạo chơi cùng em trong ngày Tết sao mà ấm áp, hạnh phúc: Bóng em xa khuất, khuất rồi. Tôi còn ngơ ngẩn. Chao ơi, ước gì… Bên em sóng bước cùng đi, Dạo chơi chợ tết thầm thì lời thương. Và rồi hương tết hương em hòa quyện trong đất trời ở những thời khắc chuyển giao thiêng liêng: Em không trang điểm phấn son, Mà nghe như có mùi hương dịu trời.
Lắng nghe những câu thơ về mùa xuân, lắng nghe đất trời giao duyên trong mưa xuân, gió xuân, tình xuân ta càng thấy hân hoan, rạo rực bởi sự chuyển động của không gian, thời gian, của con người và những hương sắc diệu kì của cuộc sống...
Huế ngày 9 tháng giêng năm 2014
Hoàng Thu Thủy