SÁNG NAY THÈM THUỐC MÀ KHÔNG ĐỐT
KHÓI THUỐC CỔNG TRƯỜNG – KHÔNG ĐƯỢC BAY
Nhiều khi đứng trước cái đẹp ta không biết nói gì, có nói gì thì cũng là thừa vì cái đẹp đang hiển hiện tràn trề. Trước bài thơ của nhà thơ Đỗ Trung Quân cũng vậy, biết bình cái đẹp của bài thơ từ góc độ nào đây? Bởi bài thơ gợi cho người đọc một hình dung về nhân cách, con người và tâm hồn nhà thơ.
MÙA THU – HOA CÚC - CỔNG TRƯỜNG - Đỗ Trung Quân
Anh đứng hân hoan bên hè phố
Nhìn các em bé nhỏ đến trường
Mùa thu... mùa thu… hoa cúc nở
Phải chăng mà cặp sách thơm hương?
Thu ở phố phường thu không lạnh
Heo may ngọn gió trốn nơi nào
Lá me rụng xuống đường đi học
Lòng anh bất chợt cũng xôn xao
Lòng anh rủ hết mười phương bụi
Áo lại tinh khôi tuổi học trò
Nhưng nay quá tuổi đi vào lớp
Anh thành chú bé đứng buồn xo
Không lên bục giảng làm Thầy giáo
Thì đứng làm cây phượng góc trường
Già cỗi nhưng còn xoè bóng mát
Che cho hoa cúc chẳng phai hương
Sáng nay anh đứng trên hè phố
Ngoan ngoãn và lòng như nắng mai
Sáng nay thèm thuốc mà không đốt
Khói thuốc cổng trường - không được bay…
Tiêu đề bài thơ là những cụm từ đặt cạnh nhau: Mùa thu – hoa cúc – cổng trường, ba không gian vật lý được nhà thơ xếp bên nhau tạo nên trường liên tưởng. Mùa thu và hoa cúc vốn quen thuộc trong thi ca cổ điển, nay được xếp bên cạnh cổng trường, có cảm giác như ngôi trường, cổng trường đã trở thành miền nhớ trong cái tôi thi nhân. Miền nhớ có chút buồn, chút tiếc nuối, chút thiên thu… Bởi vậy mà: Anh đứng hân hoan bên hè phố / Lòng anh bất chợt cũng xôn xao. Anh – cái tôi trữ tình, nhà thơ có những phút giây thật diệu kì, đứng bên hè phố mà hân hoan, mà xôn xao, vì cái nhìn của anh hướng về các em nhỏ đến trường, mà tâm thức của anh lại cảm nhận: Mùa thu... mùa thu… hoa cúc nở / Phải chăng mà cặp sách thơm hương? Thiên thần và ánh sáng bừng lên trên từng dòng thơ của nhà thơ Đỗ Trung Quân. Cháy hết mình về cuộc đời và thi ca như thế, nên cái dáng dấp của anh cũng xuất hiện trên trang thơ. Phải nhớ thu, thèm thu, tiếc thu trong ngày khai trường thì thơ của anh mới gắn với tuổi học trò đến vậy. Từ hình ảnh Em chở mùa hè của tôi đi đâu, đến hình ảnh Ngày khai trường áo lụa gió thu bay của thơ anh đã đi vào âm nhạc, vào tâm hồn của biết bao lứa tuổi học trò. Nay anh làm kẻ dại khờ đứng bên hè phố ngắm các học trò mang những cặp sách thơm hương đến lớp và rồi nhìn thấy cả lá me bay trên đường đi học.
Dấu chân học trò hằn sâu trong kí ức nhà thơ để những câu thơ viết ra không phải từ cái nhìn sinh học mà từ cái nhìn tâm cảm. Nhớ gió heo may, nhớ hương hoa cúc, nhớ lá me bay…
Trước cổng trường ngắm nhìn cái tinh khôi, trinh trắng của tuổi học trò, anh tự sám hối: Lòng anh rủ hết mười phương bụi, để được Áo lại tinh khôi tuổi học trò, nhưng thời gian không quay ngược trở lại, bởi anh đã: Nhưng nay quá tuổi đi vào lớp, và nỗi buồn, tiếc nuối sao mà da diết: Anh thành chú bé đứng buồn xo. Thi nhân đã quá cái tuổi ngũ thập tri thiên mệnh, đã biết rủ hết bụi trần để được trở lại thời học sinh ngây thơ, hồn nhiên khờ dại: Mối tình đầu của tôi có gì? Chỉ một cơn mưa bay ngoài cửa lớp / Là áo người trắng cả giấc ngủ mê / Là bài thơ cứ còn hoài trong cặp / Giữa giờ chơi mang đến lại mang về (Chút tình đầu) đành buồn xo đứng trước cổng trường để ngắm mùa thu và hoa cúc, ngắm bước chân của tuổi học trò. Thật tội nghiệp.
Biết bi kịch của thời gian – đời người âm thầm mà nghiệt ngã, anh ngậm ngùi tìm chỗ đứng cho mình trước cổng trường – hoa cúc – mùa thu: Không lên bục giảng làm Thầy giáo / Thì đứng làm cây phượng góc trường / Già cỗi nhưng còn xoè bóng mát / Che cho hoa cúc chẳng phai hương. Ý nghĩa và kiêu hãnh biết bao. Hoa phượng và tuổi học trò cứ ám ảnh trong thơ Đỗ Trung Quân, nếu trước đây thơ anh là Chùm phượng vĩ em cầm là tuổi tôi mười tám, thì nay đã là gốc phượng xù xì đứng khiêm tốn ở góc sân trường. Phải dũng cảm lắm mới thú nhận trước thời gian cái tuổi hoa niên không còn được cắp sách đến trường, không còn cái kiêu hãnh dại khờ hoang nghịch Mùa hạ leo cổng trường khắc nỗi nhớ lên cây mà trầm tích trong tiếc nuối, thương yêu, trong cái hân hoan, xôn xao rồi lại buồn xo, khiêm nhường.
Thi nhân khiêm nhường xin làm cây phượng đứng ở góc sân trường, dù già cỗi mà còn xòe bóng mát và che cho hoa cúc chẳng phai hương, và dù đứng ở góc sân trường, hay làm khách lãng du trước cổng trường thì anh cũng ý thức về ý nghĩa của sự hiện diện đó: Sáng nay anh đứng trên hè phố / Ngoan ngoãn và lòng như nắng mai / Sáng nay thèm thuốc mà không đốt / Khói thuốc cổng trường - không được bay… Tự thấy lòng mình như nắng mai và ngoan ngoãn cái tuổi học trò, anh cũng tự nhận ra ý thức về vẻ đẹp nhân văn ở ngôi trường là: Sáng nay thèm thuốc mà không đốt / Khói thuốc cổng trường - không được bay…
Hoàng Thị Thu Thủy